Nazwisko wraz z imieniem to najbardziej podstawowa metoda identyfikacji człowieka w naszym kręgu cywilizacyjnym. Dziś duża część nazwisk brzmi dla nas tajemniczo. Naukowcy potrafią jednak znaleźć pierwotne znaczenie danego słowa, którego rozumienie zaginęło w mrokach dziejów. Co więc oznaczają nazwiska bielszczan?

Te nazwiska sa najpopularniejsze

Stworzenie kompletnej listy znaczeń nazwisk wymagałoby zestawienia ich wszystkich – od najpopularniejszych do najrzadszych, używanych przez kilka osób. Jest to jednak zadanie niemal niemożliwe, dlatego ograniczymy się do nazwisk najpopularniejszych. 

Z naszych ustaleń wynika, że w gronie najpopularniejszych nazwisk mieszkańców Bielska-Białej znajdziemy takie jak: Nowak, Kubica, Jakubiec, Chrobak, Laszczak, Wróbel, Nikiel, Wójcik, Konior, Kamiński, Olma, Górny, Sikora, Nycz, Marek, Waluś, Kowalski, Pysz, Mrowiec, Kania, Dudek, Zieliński, Bąk, Kliś, Zając, Kanik, Kasperek, Kwaśny, Paluch, Kruczek, Handzlik, Janik, Adamczyk, Szczotka, Kowalczyk, Duda, Hankus, Czauderna, Byrski, Białek, Kuś, Niemczyk, Klimczak, Wieczorek, Pawlik, Gąsiorek i Mazur. Skąd one pochodzą i co oznaczały?

Wspólne korzenie Kubicy i Jakubca

Etymologię pozwala nam sprawdzić Internetowy Słownik Nazwisk w Polsce. Opiekę merytoryczną nad projektem sprawuje Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie.

I tak: Nowak to nazwisko przezwiskowe, pochodzące od wyrazu oznaczającego osobę nową w danym środowisku. To nazwisko popularne w całej Polsce do tego stopnia, że choć jest najpopularniejszym w mieście, to Bielska-Białej nie znajdziemy na ogólnopolskiej liście TOP15.

Bardzo lokalne jest natomiast nazwisko Kubica. Oczywiście jego posiadacze żyją w całej Polsce, natomiast Bielsko-Biała znajduje się na szczycie listy gmin, w których występuje. Zgodnie z aktualnymi danymi nosi je 604 mieszkańców miasta. Popularne jest także w powiecie bielskim, gdzie ma 822 użytkowników (to także powiat ze szczytu listy, miasto Bielsko-Biała jest trzecie na liście powiatów, przegrywając także z powiatem żywieckim). Nazwisko pochodzi od imienia Kuba.

Bielsko-Biała jest także gminą, w której najczęściej w Polsce używa się nazwiska Jakubiec (podobnie jak w przypadku Kubicy na liście powiatów wyżej jest powiat żywiecki i bielski). W mieście nosi je 501 osób, a pochodzenie nazwiska wiąże się z imieniem Jakub, a więc Kubą, ale bez zdrobnienia.

Nazwiska pochodza nie tylko od imion

Nazwiskiem popularnym w Bielsku-Białej oraz – co ciekawe – w odległej gminie Ochotnica Dolna, jest Chrobak. W Bielsku-Białej używa go 428 osób, a pod Nowym Targiem: 302. Jak informuje nas Internetowy Słownik Nazwisk Polskich, Chrobak to nazwisko przezwiskowe pochodzące od słowa robak, z tą różnicą, że w nazwisku zachowało się nagłosowe „ch”.

Popularne na całym Podbeskidziu, najmocniej zaś w Bielsku-Białej, jest nazwisko Laszczak. W mieście używa go 370 osób, a etymologicznie łączy się z prętem leszczynowym. Jest to nazwisko o przezwiskowym rodowodzie.

Trochę o innych popularnych nazwiskach

Omówienie wszystkich wymienionych nazwisk doprowadziłoby do niekontrolowanego rozrostu tekstu. Pozwólmy sobie więc na krótkie opisanie kilku wybranych i jednoznacznie lokalnych.

Nikiel występuje najsilniej w Bielsku-Białej (389), Wilamowicach, Wilkowicach i Kętach, a pochodzi od niemieckiej wersji imienia Mikołaj (Nicolaus). Przy tej okazji warto odnotować, że od Mikołaja pochodzi także nazwa własna Mikuszowice.

Konior jest popularny na całym Podbeskidziu, a w mieście używają go 322 osoby. Wywodzi się od pasterza lub handlarza koni.

Olma dominuje w Bielsku-Białej (317), Kozach i Czechowicach-Dziedzicach. Etymologia sprawiła autorom słownika pewien problem. Niewykluczone, że nazwisko pochodzi od staro-wysoko-niemieckiego określenia na starszego człowieka.

Górny to nazwisko 246 mieszkańców Bielska-Białej. Etymologia nieco zaskakuje. Łączy się bowiem zarówno z górnictwem, górami, jak i… wyniosłością i zarozumialstwem. Jesteśmy jednak przekonani, że wszyscy Górni z Bielska-Białej pochodzą od górali i górników, a nie pyszałków.

Nycz jest mocno obecny w Bielsku-Białej, ale tutaj miasto przegrywa z sąsiednią gminą Wilamowice, a w rankingu powiatów także z powiatem oświęcimskim. Etymologia jest zaś podobna jak w przypadku nazwiska Nikiel. Chodzi o Mikołaja, choć nie ma absolutnej pewności, co do jego przejścia do polszczyzny za pośrednictwem języka niemieckiego.

A co oznaczają kolejne nazwiska z listy? Jakie przesłanie w okresie staropolskim niosły z sobą wyrażenia dziś służące nazywaniu ludzi? Każdy zainteresowany odpowiedź może znaleźć na stronie nazwiska.ijp.pan.pl. I sprawdzić swoje nazwisko – o ile używa go w skali kraju więcej niż 200 osób.

Zawiłe losy 

Tekst warto zakończyć także zwróceniem uwagi na zawiłości dziejowe Podbeskidzia oraz całej Polski, które wpływały na losy nazwisk. Wiele osób w Bielsku-Białej i okolicach może mieć nazwiska etymologicznie związane z językiem niemieckim. Nie oznacza to jednak, że mają związek z tym narodem (co i tak, rzecz jasna, nie jest czymś złym). Niemieckie pochodzenie nazwiska oznacza li tylko tyle, że najpewniej któryś z przodków posiadacza w czasach tak odległych, że ludzka pamięć ich nie obejmuje, przybył na te tereny z Europy Zachodniej. I to najpewniej na zaproszenie któregoś z piastowskich władców. Dziś nie musi mieć to żadnego związku z tożsamością danej osoby, tak jak piszący te słowa nie ma podstaw, by czuć się rodakiem Nicolae Ceaușescu. A przecież nazwisko Wałach przywędrowało na nasze tereny wraz z wołoskimi pasterzami, którzy wyruszyli z rumuńskich Karpat Południowych.